Kosmetyki naturalne - co to znaczy?

Dziś nie ma prawnej definicji kosmetyku naturalnego. Naturalność kosmetyku oceniana jest więc głównie w oparciu o pochodzenie jego składników, które mogą być naturalne, pochodzenia naturalnego lub syntetyczne – otrzymywane w wyniku syntezy chemicznej. Warto powiedzieć wyraźnie: kosmetyki naturalne nie są ani lepsze, ani gorsze od tradycyjnych. Naturalność kosmetyku nie ma również wpływu na jego bezpieczeństwo. W praktyce większość kosmetyków zawiera zarówno składniki naturalne, jak i syntetyczne (nienaturalne).

Czym jest naturalność?

Składnik naturalny to związek pochodzący z królestwa roślin, minerałów, zwierząt lub drobnoustrojów. Uzyskuje się go w procesach fizycznych, np. tłoczenia pod ciśnieniem. Procesy fizyczne nie modyfikują składników. Na przykład olej słonecznikowy lub oliwa z oliwek są pozyskiwane metodą tłoczenia. Oleje te są powszechnie stosowane w produktach kosmetycznych. Z kolei składniki pochodzenia naturalnego zostały poddane procesom, które zmieniły ich pierwotny skład. Takie składniki co prawda pochodzą z natury, ale nie są już identyczne z tymi, które w niej występują.

W celu pozyskania składnika pochodzenia naturalnego można zastosować metody tzw. zielonej chemii. Zielona chemia to koncepcja zakładająca projektowanie i przeprowadzanie procesów chemicznych w taki sposób, aby ograniczyć użycie i powstawanie szkodliwych substancji. Zielona chemia jest przyjazna dla środowiska, zużywa minimalną ilość energii i zmniejsza procent powstających odpadów. Dzięki zielonej chemii mogą powstać nowoczesne składniki pochodzenia naturalnego. Można je wykorzystać w rozmaitych produktach i ulepszać ich pierwotne działanie.

Nienaturalny, czyli chemiczny

Składnik chemiczny jest zwykle otrzymywany w drodze syntezy, czyli konkretnej reakcji chemicznej. Ma ściśle określony skład i wysoką czystość. Proces jego powstawania jest dobrze poznany i odbywa się pod kontrolą.

W przemyśle kosmetycznym reakcje chemiczne mogą być wykorzystywane do produkcji składników aktywnych. Często identycznych z naturalnymi. Zdarza się, że zasoby naturalne pewnych substancji są małe i trudne do pozyskania. Użycie chemicznie przetworzonych czy wytworzonych składników umożliwia więc zachowanie różnorodności biologicznej. Składniki naturalne są powielane chemicznie zamiast pozyskiwane z i tak małych naturalnych zasobów.

Czy składniki naturalne są bezpieczniejsze od syntetycznych?

Chemia jest powszechnie kojarzona z rzeczami sztucznymi lub syntetycznymi. To skojarzenie wzmacnia powszechne mniemanie, że chemikalia są szkodliwe, a składniki naturalne są dobre i nieszkodliwe. Jednak w życiu wszystko jest chemią, wszystkie materiały i substancje to chemikalia! Naturalne składniki nie są wyjątkiem. W rzeczywistości niezależnie od tego, czy składnik jest naturalny czy nie, składa się z jednej lub więcej cząsteczek określonych nazwą chemiczną. Na przykład witamina C to kwas askorbinowy, a sól kuchenna to chlorek sodu. Naturalność nie jest synonimem zdrowia czy bezpieczeństwa, wręcz przeciwnie. W rzeczywistości najbardziej niebezpieczne trucizny występują w przyrodzie, np. jad zwierzęcy, naparstnica czy cykuta (trujące rośliny). Składniki powstające w procesie chemicznym charakteryzują się lepszą jakością, powtarzalnością i mniejszą ilością zanieczyszczeń. W przyrodzie jakość naturalnych składników zmienia się w zależności od klimatu, stanu gleby, okolicznych pól, a nawet zanieczyszczeń, które mogły się tam wkraść.

Naturalność produktu nie ma żadnego związku z jego bezpieczeństwem! Kosmetyki naturalne podlegają tym samym wymaganiom prawnym co wszystkie inne produkty kosmetyczne, a więc pod rozporządzenie 1223/2009. Wymaga ono, aby wszystkie produkty kosmetyczne, zarówno kosmetyki naturalne jak i syntetyczne były bezpieczne dla zdrowia ludzi, podczas używania ich zgodnie z przeznaczeniem lub w racjonalnie dających się przewidzieć warunkach. Kosmetyki naturalne nie są bardziej bezpieczne niż kosmetyki zawierające składniki syntetyczne.

Czy kosmetyk naturalny jest lepszy od zwykłego?

Nie można produktów kosmetycznych oceniać jako „lepszych” lub „gorszych” wyłącznie przez pryzmat pochodzenia składników. Działanie produktów jest oceniane i udowodnione przez producenta. Każdy kosmetyk powinien działać zgodnie z tym, co deklaruje jego producent. Konsumenci mają natomiast bardzo indywidualne potrzeby. Dla jednej osoby kosmetyk naturalny będzie odpowiedni, a dla drugiej nie. Np. osoby z atopowym zapaleniem skóry mogą je źle tolerować, a alergicy obserwować u siebie reakcje uczuleniowe. Składniki naturalne niekiedy zawierają więcej substancji, które mogą wywołać reakcję alergiczną. Składniki syntetyczne są bardziej przewidywalne w tym aspekcie, ich skład jest stały i dobrze poznany.

Kosmetyki naturalne a prawo

Prawdą jest, że kosmetyk naturalny nie ma definicji prawnej. Ale nie jest prawdą, że naturalność produktów nie podlega pod żadne przepisy prawa. Naturalność należy traktować jak każdą inną właściwość produktu. Jest to deklaracja marketingowa. Wszystkie deklaracje kosmetyczne są uregulowane prawnie. Podlegają pod rozporządzenie unijne (655/2013). Ono nakazuje wszystkim producentom, aby deklaracje były zgodne z przepisami prawa, prawdziwe, poparte dowodami, zgodne ze stanem faktycznym, uczciwe oraz umożliwiające podjęcie świadomej decyzji zakupowej konsumentowi.

Kluczowy wymóg to dowód naturalności. Każdy producent kosmetyków naturalnych czy pochodzenia naturalnego musi udowodnić, że produkt spełnia określone kryteria.

Jaki powinien być dowód naturalności?

Naturalność kosmetyków ocenia się przez analizę każdego składnika z osobna. Definicje składnika naturalnego, składnika pochodzenia naturalnego i syntetycznego można znaleźć w specjalnej międzynarodowej normie ISO 16128.

ISO to niezależna, pozarządowa organizacja normalizacyjna. Jest największym na świecie twórcą dobrowolnych międzynarodowych standardów. Ustanowiła standardy w wielu dziedzinach. Dla sektora kosmetycznego istnieją już normy ISO dotyczące wielu obszarów, w tym produkcji, skuteczności ochrony przeciwsłonecznej oraz cały pakiet norm mikrobiologicznych. Normy ISO opracowywane są na podstawie uznanego na całym świecie, rzetelnego procesu.

W normie ISO 16128 znajduje się definicja składnika naturalnego i pochodzenia naturalnego.

Składnik naturalny – pozyskiwany jest wyłącznie z roślin, zwierząt, mikroorganizmów i minerałów. Przez zastosowanie procesów fizycznych (np. mielenie), fermentacji (proces i produkt, który powstanie musi występować w naturze) lub innych, ale bez chemicznej modyfikacji.

Składnik pochodzenia naturalnego – to składnik, który w ponad 50% pochodzi ze źródeł naturalnych, otrzymywany metodami chemicznymi lub biologicznymi z zamiarem modyfikacji chemicznej.

Uwaga, składniki z paliw kopalnych, np. z ropy naftowej nie są uznawane za naturalne zgodnie z normą ISO.

Przy pomocy tych definicji można wyliczyć tzw. indeks naturalności. Dzięki niemu otrzymamy dowód na to, że np. dany produkt zawiera 90% składników naturalnych czy 99% składników pochodzenia naturalnego. UWAGA – to nie jest to samo!

Kosmetyki naturalne – składniki

Produkty kosmetyczne mogą składać się w całości lub w części z naturalnych składników. Powszechnie wiadomo, że poszczególne składniki rzadko nadają się do stosowania w produktach kosmetycznych bez pewnego stopnia przetworzenia.

Z wyjątkiem kilku kategorii produktów, takich jak wody kwiatowe, bardzo trudno otrzymać w 100% naturalny produkt kosmetyczny. Najczęściej produkty opierają się na składnikach naturalnych i pochodzenia naturalnego. Coraz częściej wartość ta podana jest na opakowaniu w postaci procentów, np. 90% składników pochodzenia naturalnego.

Kosmetyk naturalny a organiczny – czy i czym się różnią?

Organiczność kosmetyku, podobnie jak naturalność, oceniana jest przez pryzmat jego składników. Każdy kosmetyk organiczny będzie też naturalnym, natomiast nie każdy kosmetyk naturalny będzie organicznym.

Czym zatem jest organiczność składnika?

Ponownie definicji może dostarczyć norma ISO 16128. Składniki organiczne to naturalne składniki pochodzące z upraw ekologicznych lub dzikich zbiorów zgodnie z krajowym prawem lub równoważnymi standardami międzynarodowymi. Analogicznie do składników naturalnych możemy wyróżnić również składniki pochodzenia organicznego. Są to składniki pozyskane z organicznych lub mieszanych organicznych i naturalnych źródeł, otrzymane metodami chemicznymi lub biologicznymi, w których zaszły modyfikacje chemiczne.

Mówiąc prościej składniki organiczne i pochodzenia organicznego pozyskiwane są z roślin uprawianych ekologicznie. Sposób prowadzenia ekologicznych upraw jest regulowany prawnie.

Dla kosmetyku organicznego również można wyliczyć indeks organiczności lub organicznego pochodzenia. Te wskaźniki procentowe coraz częściej pojawiają się na opakowaniach produktów.

Kosmetyki naturalne i organiczne z certyfikatem – dodatkowa gwarancja? Niektóre kosmetyki posiadają certyfikat naturalności i/lub organiczności, np. EcoCert, BDIH, NaTrue. Co to oznacza? Że produkt został sprawdzony przez prywatną firmę certyfikującą. Taka usługa jest płatna. Każda jednostka certyfikująca ma opracowane swoje kryteria, do których produkt musi być dostosowany, żeby taki certyfikat uzyskać. Mogą one wykraczać poza skład produktu i dotyczyć np. również opakowania i procesu produkcji. Taka certyfikacja nie jest obowiązkowa.

W celu ujednolicenia oznaczeń część organizacji certyfikujących uzgodniła wspólne standardy i stworzyła uznawany na rynku globalnym standard COSMOS. Standard COSMOS jest zarządzany przez międzynarodowe i niezależne stowarzyszenie non-profit – standard AISBL COSMOS z siedzibą w Brukseli. Członkowie założyciele (BDIH – Niemcy, Cosmebio – Francja, Ecocert – Francja, ICEA – Włochy i Soil Association – Wielka Brytania) wspólnie zarządzają standardem i razem pracują nad ciągłym jego rozwojem. W ramach certyfikacji COSMOS może zostać przyznany certyfikat COSMOS Natural i COSMOS Organic.

Zgodnie z COSMOS Organic, w kosmetyku musi być co najmniej 95% składników pochodzących z upraw ekologicznych. Dla obydwu certyfikatów wytycznych jest bardzo dużo. Kryteria ich przyznawania mogą różnić się od tych określonych w normie ISO 16128.

Certyfikowane mogą być składniki kosmetyczne oraz gotowe produkty, więc warto zwrócić na to uwagę przy zakupie kosmetyku.

Podsumowując kosmetyk naturalny lub organiczny nie może być utożsamiany z produktem bardziej bezpiecznym, lepszym bądź skuteczniejszym niż inny produkt. Pochodzenie jego składników nie jest z żadnym z tych aspektów powiązane. Naturalność jest niewątpliwe silnie rozwijającym się trendem. W branży kosmetycznej rozwija się już od kilku lat, ale ostatnio mocno przybrał na sile. Wybór kosmetyków naturalnych bardzo często wiąże się ze stylem życia. Czasami jednak podyktowany jest strachem przed składnikami chemicznymi. Strach ten jest jednak nieuzasadniony. Czy naturalny czy syntetyczny – każdemu kosmetykowi stawiane są takie same wymagania prawne, każdy podlega takiej samej ocenie bezpieczeństwa i skuteczność obu musi być potwierdzona odpowiednimi badaniami.